Terug naar het nieuwsoverzicht.

‘Quilt is een deken met een hartslag’

Door: Lodewijk Born

Een lappendeken. Zo noemen mensen die niets van quilts weten vaak de kleurrijke verzameling van stof. Voor Lynn Kaplanian-Buller (55) uit Amsterdam is een quilt ,,een deken met een hartslag”. Zaterdag wordt in het Internationaal Menno Simons Centrum in Witmarsum de tentoonstelling De verbindende kracht van Quilts geopend.

De quilts hebben een reis van twee jaar door Noord-Amerika gemaakt naar de vele gemeenschappen waar ze ooit werden gemaakt. ‘Nu zijn ze teruggekeerd naar Europa om hun verhaal te vertellen. Een verhaal over aardige vrouwen die ze gemaakt en weggegeven hebben om vreemde mensen te troosten, over sterke mannen en vrouwen die hun principes volgden en daarmee hun comfortabele leventje op het spel zetten en over vluchtelingen die van onbekenden troost ontvingen’, schrijft Lynn Kaplanian-Buller in het boek dat ter gelegenheid van de tentoonstelling uitkomt.

Mariamartha Wijnkoop vertaalde en bewerkte De verbindende kracht van Quilts. Lappendeken van verhalen waarin de verhalen staan van Kaplanian en An Keuning-Tichelaar (86), woonachting in Beetsterzwaag. Het boek verscheen in 2005 al in het Engels onder de titel Passing on the Comfort: the war, the quilts and the women who made the difference.

Tijdens een feest begin jaren tachtig in een weekendhuis in Fryslân leerden Lynn Kaplanian en An Keuning elkaar kennen. ,,Dat was in het kader van het afstuderen van een jaargenoot van een van onze dochters”, vertelt An Keuning. Daar zag de Amerikaanse voor het eerst de quilts van Keuning. Ze sliep er zelfs onder. ‘Sommige slaapkamers, verbouwde stallen, hadden hele lage plafonds. Andere, onder de hooizolder, waren heel hoog en lang. Terwijl ik er doorheen liep, werd mijn verbazing steeds groter. Op elk bed lag een met de hand gemaakte quilt en in iedere kast nog meer’, schrijft Lynn Kaplanian-Buller.

Begin jaren zeventig maakte Lynn Kaplanian-Buller als jonge studente een wereldreis en bleef in Amsterdam hangen. Daar ontmoette ze namelijk haar man Avo. Zij en haar man voedden twee kinderen op vanuit drie culturen. Ze zijn tegenwoordig eigenaar van vestigingen van het bekende The American Book Center in Amsterdam en Den Haag.

Quilts stonden voor haar homeground, in de VS, waar mennonieten de quilts nog steeds maken. Ze werd geboren in Heron Lake (Minnesota), in een doopsgezind gezin. ‘Het grootste deel van het dorp sprak het zestiende-eeuwse Plautdietisch, de taal die ze in die tijd uit Nederland meegenomen hadden, toen ze naar Polen en later naar Oekraïne - het toenmalige Oost-Pruisen - geëmigreerd waren. Het was ook de taal die, toen wij opgroeiden, in de kerkdiensten werd gebruikt.’

De quilts bleven door haar hoofd spoken en in de week erop spoorde ze An Keuning op. ‘Ik vroeg of ik een van haar quilts mocht kopen. Ik legde uit dat ze me heel erg aan thuis deden denken.’ An Keuning wilde dat niet, maar ze wilde er wel een schenken. Lynn Kaplanian-Buller was verbaasd: ‘Ik kende de prijzen van quilts in de winkel en ik dacht er niet aan om er zomaar een van een vreemde aan te nemen. Bovendien waren ze niet van haar, hoe kon ze er dan een weggeven’. Het bleef vervolgens negen jaar stil. Tot Lynn Kaplanian-Buller op het idee kwam om een expositie van de quilts in de etalages van The American Book Center in Amsterdam te houden.

Schatbewaarder
Voor An Keuning hadden de quilts als schatbewaarders van haar verhalen over al haar strijd in de oorlogsjaren gefunctioneerd. Ze voelde door de expositie zich vrij om - voor het eerst - daarover te praten. Ze werd geboren in 1922 in het geslacht van de Tichelaars van de bekende Makkumer aardewerkfabriek. Ze volgde een verpleegstersopleiding in Utrecht en ontdekte daar dat ze zich het best thuis voelt bij de mennisten, net als haar ouders.

In 1943 raakte ze betrokken bij het verzet in Amsterdam. ‘Mijn verzetswerk ontwikkelde zich op natuurlijke wijze. Mijn ouders waren actief in het verzet en steunden mij in mijn overtuiging.’ Ze heeft altijd gevoeld dat ze geleid werd. Bijvoorbeeld toen ze een joodse baby van een onderduikadres in Amsterdam naar Makkum moest brengen. ‘De boot waarop we zaten werd beschoten. De man die naast me zat werd dodelijk geraakt door een kogel die eerst door mijn eigen sjaal was gegaan. De baby maakte geen enkel geluid. Toen we beiden ongedeerd waren gebleven, geloofde ik dat mij gevraagd werd een grotere taak op me te nemen en dat mij de mogelijkheden om die uit voeren aangereikt zouden worden’, zo is te lezen in het boek.

Die opdracht komt er in het verzet in Fryslân. Zij en haar man Herman, die predikant is en met wie ze in 1943 trouwde, vingen onderduikers op, kregen mensen vrij uit de gevangenis, zorgden voor hongerevacués tijdens de oorlog en zorgden na de oorlog voor opvang van gevluchte doopsgezinden uit Oekraïne. ,,We hadden zelf helemaal geen dekens omdat die verbrand moesten worden wegens besmettelijke ziekten”, vertelt An Keuning. Dus klopten ze aan bij het Mennonite Central Committee die op dat moment een vestiging hadden in Amsterdam. Zij gaven als noodhulp quilts en comforters aan doopsgezinde vluchtelingen uit Rusland. ,,Er kwam een vrachtwagen voorrijden en ik kreeg in totaal honderd quilts.”

Vluchtelingen kwamen onder de quilts van An Keuning weer op krachten en reisden dan verder naar Noord- of Zuid-Amerika. Lynn Kaplanian-Buller: ‘Ik was me bewust van de kracht van haar verhalen en wilde dat zij ze met anderen zou delen, maar ze was aanvankelijk terughoudend.’ Ze liet ze restaureren en stelde ze tentoon en het levensverhaal van An kwam in het Engelstalige boek Passing on the comfort, dat in 2005 in de VS uitkwam. Twee jaar lang reisde een tentoonstelling rond de verhalen door Canada en de VS. In grote hallen werden de quilts tentoongesteld. Tevens werden aan de exposities fairs verbonden waar nieuwe quilts bij opbod werden verkocht. ,,Soms brachten die wel 1700 euro per stuk op”, weet An Keuning. Het zorgde voor de mensen daar ook voor veel herkenning. ,,Er kwamen heel veel verhalen boven.”

Inspireren
Nu komt de tentoonstelling thuis, in het Internationaal Menno Simons Centrum, in Witmarsum. Dat gebeurt in samenwerking met de Streekraad van de Doopsgezinde Gemeenten van de Lytse Streek. ‘Het is mijn verlangen dat de gemeenschappen die deze quilts gemaakt hebben inzien hoe groot het belang van de hulp geweest is, die zij in die wanhopige oorlogsjaren hebben verleend. Ik hoop dat deze door het vele gebruik versleten quilts ons allen zullen inspireren om hulp te verlenen’, aldus Lynn Kaplanian-Buller. Na Witmarsum zijn de quilts vanaf november te zien in het Fries Museum in Leeuwarden.

An Keuning vindt het allemaal nogal wat. Het boek is nu ook beschikbaar in een Nederlandse vertaling met dvd. ,,Ik vond het heel wat om het allemaal terug te lezen.” Eigenlijk zijn het namelijk allemaal verhalen die ze voor zichzelf, in haar hart, wilde bewaren. ,,Lynn heeft het uit me getrokken”, zegt ze. Hoewel het allemaal een hele eer is, blijft ze zelf bescheiden. Bewust, omdat ze niet houdt van ijdelheid. Want wie haar verhalen leest, merkt dat ze het nooit zonder God deed. ‘Er ligt nog steeds een hand op mijn schouder. De verrassende en waardevolle ervaringen in mijn leven vormen een deel van mij. Ze sterken me in mijn geloof, zelfs de negatieve ervaringen.’

N.a.v. De verbindende kracht van Quilts. Lappendeken van verhalen. An Keuning-Tichelaar en Lynn Kaplanian-Buller, vertaald en bewerkt door Mariamartha Wijnkoop. 192 pagina’s. Prijs: 19.50 euro. Te verkrijgen via het Internationaal Menno Simons Centrum: www.mennosimonscentrum.nl
De opening van de tentoonstelling is zaterdag om 10.30 uur in de Vermaning in Witmarsum. Dat gebeurt door burgemeester Piersma. Dan is ook de première van de dvd met interviews met An Keuning-Tichelaar en Lynn Kaplanian-Buller.

Friesch Dagblad - 21 juni 2008